A acusación de trata laboral do embaixador arxentino en España
Sebastían Premici / Brecha
En 2015 o xornalista arxentino Sebastián Premici publicou o libro ‘De patróns e peóns, os aliados esclavistas de Mauricio Macri’, unha investigación xornalística sobre un caso de trata laboral vinculado ao actual embaixador arxentino en España, Ramón Puerta, amigo íntimo do presidente Macri. Nesta nota escrita para Brecha, Premici relata a súa investigación e entrevista a un peón rural e a Ramón Puerta.
Unha das carpas usadas polos traballadores no campo de Puerta. / Brecha
A escravitude sempre é escravitude. É a mesma escravitude de sempre pero máis silenciada, maquillada. Perfeccionada. Os explotadores contratan empresas, que á súa vez subcontratan a outras compañías que se encargan de ser a cara visible da explotación. E a ganancia económica xerada desde esa miseria planificada é depositada directamente na conta bancaria do primeiro elo, o patrón da estancia, o director executivo que fai as veces de dirixente empresarial, sindical ou embaixador arxentino en España, como é o caso de Ramón Puerta.
Puerta foi gobernador da provincia de Misións, senador e presidente interino durante os convulsionados días de diciembre de 2001.En 1999 xestionoulle a Mauricio Macri un domicilio na localidade de Garupá para que o por entón presidente de Boca Juniors puidese facer incursións en “política” co aval do misioneiro. Dita amizade remóntase ás súas épocas de estudantes na Universidade Católica Arxentina. Anos despois, o premio que recibiu Puerta do seu amigo e presidente Mauricio Macri é a representación diplomática arxentina en España. Para esa data, o 7 de marzo último, Macri non podía descoñecer que o gobernador fora imputado polo delito de trata laboral de 40 tareferos (os peóns rurais que cultivan a herba mate), que foron atopados dentro dun campo da súa propiedade en condicións infrahumanas: os peóns vivían en precarias carpas, sen auga potable, nin luz, coa comida á intemperie, descompoñéndose, nun espazo mínimo e con menores de idade que tamén cargaban sobre as súas costas o xugo da explotación.
Estes feitos están documentados a partir de declaracións testemuñais de máis de dez peóns que narraron como era o sistema de vida dentro do campo de Puerta, incluída unha declaración dun menor de 13 anos que ofreceu o seu testemuño a través do método de cámara Gesell. A denuncia contra Puerta iniciouse en xaneiro de 2014, a partir dunha inspección do Rexistro Nacional de Traballadores e Empregadores Agrarios (Renatea), organismo que terminou sendo disolto por Macri.
O presidente tampouco podía descoñecer que, un ano despois da primeira denuncia, a Fiscalía Federal de Pousadas realizou unha inspección ocular dentro da propiedade do exgobernador e alí puideron constatarse os vestixios dese esquema de explotación: aínda estaban montadas as carpas feitas de lonas, había recipientes de glifosato utilizados polos peóns para tomar a auga que saía dun pequeno pozo que tamén era usado para o aseo persoal.
O actual embaixador en España armou un complexo armazón de contratistas, subcontratistas e empresas para quedar illado de calquera caso de ilícito vinculado á actividade da colleita de herba mate. Esa estrutura de subcontratas outorgoulle ao exgobernador un claro beneficio económico a partir do seu dobre rol de dono do campo e socio da empresa que comercializaba a herba: Yerbatera Misións Srl.
Segundo a denuncia realizada pola Procuradoría contra a Trata de Persoas e a Explotación Laboral (Protex), a cargo do fiscal Marcelo Colombo, que logo foi impulsada pola Fiscalía Federal de Posadas, “a execución dos delitos de trata e explotación representou un paso máis dunha decisión empresarial elaborada no seo de Yerbatera Misións Srl, co obxectivo de producir a herba mate ao menor custo posible e así incrementar o rende económico dos seus titulares. Tratouse, en definitiva, dunha decisión e posta en execución de tipo empresarial que precisou da engrenaxe dunha organización con varios actores para o seu desenvolvemento e concreción”.
Herba mala
Os camións entran aos campos repletos de tareferos xunto aos seus colchóns, provisións e familias enteiras. Empezan a descargar os seus vultos antes de que o capataz asígnelles un lugar. Como formigas ante a inminencia da choiva ou a presenza dun ser estraño, os peóns están atentos a que nada raro ocorra no lugar. Se divisan a un inspector, son obrigados a correr, dispersarse, esconderse. Non teñen problema en deixar tiradas as súas pertenzas: colchóns, comidas, cueiros. O monte é como un agocho perfecto, como un formigueiro xigante.
Iso foi o que lles ocorreu a Carlos e Ramón, obrigados a correr e esconderse no monte para non ser rexistrados polo Renatea. Tres días estiveron escondidos, ata que foron sacados do campo de Porta e trasladados á cidade de Oberá. Carlos entrevistouse con este xornalista.
-Cantos estaban na mesma situación que vostedes?
-Corenta persoas. Comigo escondéronse outros catro que agora seguen traballando noutro lado. Mesmo me contaron que saíran fotos no diario, do día da inspección.
-Os teus compañeiros sabían que era o campo de Puerta?
-Si. Algúns ían por primeira vez; eu sabía e comentáballo. Ademais, xa estivera aí. Pola forma en que nos facían durmir, dicíalles aos meus compañeiros que seguro viría a inspección. “Como sabés Carlitos?”, preguntábanme. Os meus compañeiros apoiábanme e eu apoiábaos a eles.
-Por que antes tiveron medo e correron e agora aceptaron contar o que lles pasou?
-Vin moitas veces como prendían xente, por iso sei todo e moitas cousas máis.
Algúns traballadores fuxiron por indicación dos capataces e outros foron rescatados nese mesmo momento. Ese foi o caso de C J B, quen tiña tan só 13 anos no momento de atoparse dentro do campo de Ramón Puerta. A súa declaración foi realizada mediante o método da cámara de Gesell, avalada por psicólogos forenses.
Do seu relato despréndese que vivían en carpas, nas que debían durmir cun colchón sobre a terra, onde non había luz, e a auga que usaban para bañarse desembocaba no pozo que utilizaban para beber. Declarou que foi levado nun camión xunto ao seu padrasto e que lles ían a pagar a ambos. A súa tarefa era facer o almorzo para todos os peóns da carpa, cociñar e “carrexar cousas”, probablemente os cestos cheos de follas de herba. Tamén afirmou ver a máis menores de idade no lugar.
O actual embaixador tiña no seu campo, traballando para a Yerbatera Misións, a un neno de 13 anos. Dirán que é unha “cuestión cultural”. Pero non, era e é un delito.
Porta xiratoria
A verdadeira “porta xiratoria” na xustiza é usufrutuada polos poderes fácticos: empresarios, xuíces corporativos que nada fan para investigar estes casos. Medios de comunicación hexemónicos (como Clarín e A Nación) que nada din porque son parte dese mesmo poder fáctico, e algúns dos seus xornalistas, que se cren parte desa engrenaxe. Na Arxentina actual, estes poderes fácticos sábense máis impunes aínda porque gozan da protección de Mauricio Macri.
Desde España, Puerta fala das potencialidades de Arxentina, da “axenda do cambio”, da unificación do peronismo. Mentres tanto, os vestixios da explotación laboral planificada desde a súa empresa, a partir da cal todo o grupo económico que vira ao redor do seu apelido obtivo unha rendibilidade extraordinaria, seguen repiqueteando como as formigas que buscan unha gorida ante o vendaval.
Na historia arxentina, quizais, para os peóns rurais o Estado de dereito fose máis nada que unha anomalía. O primeiro estatuto do peón foi establecido en 1944, durante a vicepresidencia de Juan Domingo Perón, e logo ratificado por lei. En 1980 a ditadura deu de baixa eses dereitos. Tiveron que pasar 31 anos para que os peóns rurais obtivesen novamente unha lei que os protexese, a partir dunha iniciativa da expresidenta Cristina Fernández. No momento desa votación, Puerta, que era deputado, estivo ausente.
O diplomático non só é dono de campos -estancia Yohasa (1.040 hectáreas) e Yerbal o 17 (110 hectáreas), ambas as dúas na provincia de Correntes; estancia I Pora, onde foron achados os tareferos (1.004 hectáreas), e a chacra Cruce Pinal (46 hectáreas), na provincia de Misiones- senón tamén de medios de comunicación (Misiones 4).
Do mesmo xeito que aqueles que se saben impunes -como o presidente Macri, que pode dicir ante cámaras que non ten empresas off shore cando estas empezan a brotar nos rexistros públicos de Panamá e Brasil-, a Puerta parece non molestarlle que lle boten na cara en público os seus crimes. Os ningunea.
O agora embaixador aceptou unha reportaxe con este cronista, realizado na redacción de Páxina 12 e publicado orixinalmente o 23 de maio do ano pasado. Cun aire altivo e autoritario, aceptara a nota para contar a súa “verdade”. Segundo as súas propias palabras, non se esperaba unha interpelación. Aquí un fragmento daquela conversación que durou 28 intensos minutos.
-Por que di que as denuncias na súa contra foron feitas baixo “presión”, se acaba de dicir que non está implicado na causa xudicial?
-Legalmente ninguén me chamou. Non me chegou nada. Non teño por que saber. Eles deben de ter acceso a unha xustiza que eu non teño. Hai refuxios, pero non para vivir. Quen che dixo que vivían aí?
-Os que declararon testimonialmente.
-Ninguén me informou, vese que eu non teño acceso á xustiza kirchnerista. Esta foto que me mostrás demóstrame que está todo armado. E a Xendarmería que está aí non fixo nada? Teño custodia de Xendarmería. A policía da entrada non dixo nada? Se ven menores, como non van actuar?
-Descoñezo cal é a súa conivencia coa Policía ou a Xendarmería.
-A Policía provincial non a manexo eu. Eu son un opositor e perseguido.
-Por que sostén que a causa estaría armada?
-Vos non sabedes quen é Ramón Puerta? E a familia Puerta? Nós caracterizámonos por pagar os mellores soldos e todo en branco.
-Non só importa o salario senón as condicións nas que estaban os traballadores.
-Ah, ben, pero iso xa non é a lei laboral.
-É tema da lei do peón rural, artigos 28, 33 e 34, que falan sobre acceso á auga potable e salario digno, e o 24 e 27, que fixan as condicións de acceso á vivenda e alimentación.
-Auga potable, tiñan bidóns.
-Unha das testemuñas sostivo que tomaban “auga verde”.
-E por que queren traballar con Ramón Puerta? Son suicidas?
-Por necesidade, quizais?
-Necesidade? Se teñen plans sociais dabondo.
Os plans para o que traballa en branco son un problema. Traballar en branco é difícil, cústame…E en negro non podo traballar.
Oito meses despois daquela reportaxe, Puerta foi nomeado embaixador. Non chegou a declarar ante a xustiza. Non por ser inocente, senón pola impunidade xerada na súa contorna, avalada pola xuíza federal María Verónica Skanata, quen decidira esperar o resultado das eleccións presidenciais para, supostamente, chamar a indagatoria a todos os acusados por esta causa. Pero non foi así. Skanata non tomou ningunha medida vinculada con Puerta, a pesar de contar cos testemuños de moitos tareferos que o indicaron como responsable do sistema de explotación. Tampouco tivo en conta a inspección ocular realizada no seu campo, nin a denuncia realizada pola Fiscalía Federal de Posadas nin os varios pedidos da Procuración especializada en casos de trata para que fóra, polo menos, citado a declaración indagatoria.
Estado de benestar versus Estado corporativo
Coa sanción da lei do peón rural, en decembro de 2011, o goberno de Cristina Fernández buscou crebar a lóxica de precarización laboral no sector agropecuario. Por delegación do ex presidente Eduardo Duhalde, a fiscalización do traballo en negro no campo estaba en mans do Renatre, manexado polo titular do gremio dos peóns rurais, Gerónimo “Momo” Venegas e as catro principais patronais agropecuarias do país: a Sociedade Rural Arxentina, cuxo actual presidente, Luís Miguel Etchevehere, tamén ten unha causa por explotación de peóns, Confederacións Rurais, Cra e Coninagro.
Fernández de Kirchner sacoulles a potestade de fiscalizar o traballo rural a Venegas e a esas patronais e entregouna ao Estado, coa creación do Renatea, en decembro de 2011. Entre 2011 e 2015 puideron rescatarse máis de mil vítimas de trata laboral, ademais de regularizarse o rexistro de peóns que fora adulterado polo gremio conducido por Venegas.
Nun dos seus primeiros xestos políticos, Mauricio Macri volveu delegar a fiscalización do traballo rural na Uatre e as entidades patronais. O presidente non só nomeou embaixador a un empresario vinculado coa trata laboral, senón que o seu principal aliado sindical, Gerónimo Venegas, hoxe integrante da Alianza Cambiemos, é (e foi) o garante da explotación laboral rural en Arxentina.
Texto orixinal publicado en Brecha.
Fonte: Diagonal
