A crenza neoliberal / Manuel Garí

“Os tipos de agora non son financeiros, senón alquimistas, moi a miúdo charlatáns”. (Amparao Estrada e outros, Que facemos coa política económica)

1. O grao de decisión co que os capitalistas e os seus economistas, avogados, políticos, publicistas e capataces toman decisións que levan á miseria a millóns de seres humanos non é mera consecuencia da súa avaricia, senón que require unhas relacións sociais que o permitan, un ordenamento xurídico que o ampare e un cadro de pensamento que o xustifique. Hai avaricia? Si. Hai corrupción? Si. Pero ambas poden darse e desbocar porque o sistema económico as sustenta e alenta. E ese sistema require dun corpus de ideas e valores que o lexitime, polo menos ante os ollos do propio 1%, e do 9% que se beneficia como servidor e fiel gardián, e, se é posible, engane ao maior número de persoas do restante 90% da sociedade.

2. Ese compendio de ideas é o que explica que un ministro austeritario como o de Facenda español siga a facer negocios privados millonarios a través do lobby Equipo Económico, antes Montoro e asociados, desde a atalaia pública. Esa ideoloxía xustifica que os emolumentos e bonus dos membros dos consellos de administración de bancas e multinacionais crezan en progresión aritmética mentres nas súas empresas prodúcense rebaixas salariais e despidos en progresión xeométrica. Ese corpus ideolóxico explica tamén o grao e fortaleza da blindaxe retrospectiva que o PP ten sobre as orixes da crise ou máis concretamente sobre a gravidade coa que a crise golpeou o Estado español precisamente pola debilitación programada do tecido económico español. Non haberá suficientes bardos no país para glosar a capacidade de previsión e anticipación do presidente Aznar, quen decretou a burbulla inmobiliaria ao converter todo o territorio en solo urbanizable, potenciou con anabolizantes o crecemento dos medios de comunicación da dereita, aniquilou a posibilidade dunha banca pública a partir das caixas, fomentou un sistema enerxético dependente do exterior e un sistema enerxético mafioso que agudiza a pobreza e socava o tecido industrial.

4. O terrible da situación non é só o espolio en marcha, encuberto polo discurso da colaboración público-privada que serve de coartada para as privatizacións masivas e o reparto das prebendas da piñata entre os compañeiros militantes e familiares, senón que, ademais, moi poucas voces érguense en contra. Tampouco se debate a posible ilegalidade das actividades confiscadoras. E se resultan conformes á lei, case ninguén dubida da súa lexitimidade. Nin sequera se cuestiona decididamente a ética e estética desas actuacións dos gobernantes e das elites económicas.

O capitalismo como relixión peculiar

5. O corpus de ideas e valores capitalista adopta a forma dunha relixión cuxo deus, transcendente aos avatares de cada un dos avaros, é o propio capital que incesantemente ten que obter máis e máis rendementos a través da produción xeneralizada de mercadorías (artefactos). Na fase actual do capitalismo, o neoliberalismo baseado na globalización e financiamento, configura unha seita digna de disección e cuxa mercadoría por excelencia é o diñeiro.

6. A relixión capitalista aplica un método reducionista ao analizar a realidade exclusivamente baixo o prisma economista. É máis, impulsou unha auténtica colonización do conxunto de saberes pola economía ou mellor dito, o que as escolas de negocio entenden por economía. Economía que reducida á razón custo/beneficio en termos monetarios ten como única meta maximizar o beneficio do capital e punto.

7. É unha relixión que anula de entrada toda disidencia: non hai alternativa e, para isto, non só emprega a calumnia ou a mentira, a manipulación dos feitos ou o silenciamento doutras voces. É unha crenza que necesita do medo da poboación para sometela aos seus ditados, por iso fomenta o terror con anuncios apocalípticos ou simplemente co látego e a fusta. Para impulsar os plans do austericidio necesítase unha organización sólida en guerra coa sociedade e uns executantes vacinados fronte ao sentimento elemental de solidariedade co resto de individuos da propia especie. Isto é, no caso español, o PP. Partido que é á vez curia beneficiaria da nova relixión e suxeito político chamado a cubrir o papel de inquisidor do austericidio e, xusto é recoñecelo, que a dereita española logrou xerar un grupo altamente sectario respecto a terceiros e sen piedade respecto aos débiles. O seu talante queda perfectamente reflectido nas palabras de Ortega (1935) ao que a FAES intenta recuperar sen éxito: “Baixo esta idea de que o pensar oposto ao noso é unha falsificación, inícianse as loitas políticas da época contemporánea”.

8. O pasado 12 de setembro Vicenç Navarro (2013) desde a columna “Dominio Público” formulou: “Hoxe, a relixión dominante (…) non é a relixión cristiá, senón un sistema de crenzas que ten a súa propia ideoloxía e narrativa, con popes e sacerdotes, altamente promovidas nos medios, que en gran maneira están financiados ou son altamente dependentes dunha forza non divina, senón humana, centrado no grupo de presión político e mediático máis importante do mundo occidental: o capital financeiro, no que a banca xoga o papel central”.

9. Pola súa parte, Francisco Pereña, nun artigo que verá a luz o próximo febreiro en Atopos, formula a natureza do capitalismo desde as dimensións filosóficas e ética establecendo a cuestión: “Cabe hoxe unha política moral, ou unha ética política, que non sexa anticapitalista?”. Afonda na cuestión da natureza da relixión capitalista e estende tal carácter a todas as fases do modo de produción capitalista porque “o capitalismo non é un mero sistema de explotación económica. É unha relixión peculiar que, como veremos, destrúe toda esperanza, é un modo de vida reducido á insensibilidade e, polo tanto, á devitalización”. O autor afirma que o capitalismo considérase a si mesmo indemne ao paso do tempo, pois é un estado de cousas sen tempo e sen máis proxecto que a súa propia reprodución. Pero, en tal caso, a diferenza da relixión cristiá baseada na idea mesiánica da salvación, o capitalismo proponse como un estado de cousas, idea estática tan querida do neoliberalismo: “as cousas son como son”. É, polo tanto, un proxecto sen esperanza, mera relixión de culto, puro utilitarismo reducido a un ritual mercantil, incapaz de detectar e sentir a dor que provocou nos seres humanos. Non ten mala conciencia, pero máis importante, o autor considera que o culto capitalista é culpabilizador (das súas propias vítimas!).

10. Un grao extremo desta actitude é a que mantén Rajoy e o seu goberno: estades a sufrir a crise porque vivistes por enriba das vosas posibilidades. Unha manifestación desapiadada do ordoliberalismo xermánico é considerar que a austeridade imposta é consecuencia desde “bo vivir” do sur que levou ao déficit fiscal e ao endebedamento (apancamento enriquecedor de bancos alemáns que o fomentaron, por certo). En definitiva a obriga de pagar a débeda para asegurar que os acredores teñen preferencia ten tamén esa outra dimensión de expiar polos excesos do pasado. Pagar a débeda é purgar pola propia culpa.

O rosario de mantras, postulados e paradigmas neoliberais

11. A consecuencia dese enfoque é que ao analizar a realidade (e a súa moralidade) o principal non é o razoamento, nin sequera os datos, senón a repetición dun rosario de afirmacións simplistas indemostradas e indemostrables, sen cuestionarse xamais se os feitos de partida e as consecuencias das decisións corroboran o que se afirma. Para isto o debate económico debe ser presentado como meramente técnico, sen relación coa política, exento de ideoloxía, alleo a intereses particulares e, en definitiva, desvinculado de calquera referencia ás relacións sociais. Con isto non existe modo de produción capitalista, menosprézase a existencia dunhas relacións de produción e obviase o conflito de clases.

12. A primeira consecuencia, como formula Jacques Gouverneur (2011), é que a teoría económica dominante neoliberal “nega o papel preeminente do traballo e a realidade do plustraballo (…), constata os distintos tipos de ingresos (…) pero rexéitase ao ver que a única fonte de todos os ingresos é o traballo presente dos produtores de mercadorías (…) e apoia a idea de que a “ganancia” é a fonte da inversión e a inversión crea o emprego”.

13. A segunda consecuencia é concibir a acción política non como esforzo colectivo democrático a favor da maioría, senón como garante da realización da ganancia do capital e da desregulación dos mercados. Os fundamentos ideolóxicos do pensamento económico neoliberal á hora de atacar a intervención pública favorable do avance nos dereitos sociais son descritos perfectamente por Albert O. Hirchman (1991) mediante as teses da perversidade, a futilidade e o risco sobre as que me baseo para as seguintes reflexións.

14. Tese da perversidade: toda actuación política deliberada para mellorar a situación social, económica e política empeorará a situación de partida. Pola nosa parte poderíamos engadir que por isto só se impulsan as actuacións que como a reforma laboral ou o rescate bancario van en sentido contrario á mellora. Lembren o argumento de Rajoy de que non se pode ir en contra do feito polo seu goberno porque “os problemas agravaríanse”.

15. Tese da futilidade: as reformas socioeconómicas son inútiles porque a economía e a sociedade réxense por leis inmutables. Laissez faire, pero mentres tanto, engado eu, as reformas, nunha mera petición de principio ou de profecía autocumprida, deben ir no sentido desas leis inmutables para que efectivamente podan aflorar e funcionar sen trabas “políticas”. Niso baséase o reiterado retrouso de Rajoy, “non hai outra solución” ou o “non hai alternativa”.

16. Tese do risco: o coste de calquera mellora social é maior que o conseguido pois o risco de desestabilizar os logros (de quen? cabe preguntarse) é moi alto. E, de novo, convén citar ao inefable Rajoy: “non podemos poñer en risco o ata agora conseguido”.

17. A irracional racionalidade económica capitalista ten, en opinión de José Moisés Martín Carretero (2012), cinco postulados no momento presente que constitúen, engado, un conxunto de axiomas non necesitados de demostración. Unha relectura persoal dos mesmos sería:

Postulado 1. Os modelos estocásticos de equilibrio xeral dinámico, coñecidos como DSGE polas súas siglas inglesas, son unha ferramenta de análise e previsión moi útiles en mans dos bancos centrais pese a que fallaron estrepitosamente na presente crise financeira.

Postulado 2. Hai que manter a proposta do inflation targeting polo que a inflación debe ser inferior ao 2%, pese a que este axioma ordoliberal, que Mario Dragi asocia á contención de prezos, está contribuíndo á prolongación da recesión.

Postulado 3. O instrumento clave de xestión das inversións é a combinación da hipótese dos mercados financeiros eficientes e o modelo de fixación de prezos para os activos financeiros Capital Asset Pricing Model (CAPM) que parte de dúas falacias: todos dispoñen de toda a información necesaria, todos actúan coa mesma racionalidade.

Postulado 4. Os axentes económicos adoptan as súas decisións en relación coas decisións do conxunto de actores que globalmente son lóxicas, acertadas e baseadas en mero cálculo económico alleo ás decisións políticas, o que conforma o axioma das expectativas racionais, cuxo mellor desmentido é o propio funcionamento dos mercados financeiros fronte a crise das débedas na UE.

Postulado 5. Se o Estado impulsa a demanda de bens e servizos mediante un maior gasto e inversión públicos, a curto prazo darase unha recuperación económica que pronto desaparecerá pola rixidez a medio e longo prazo da curva de oferta agregada. Isto é o que explica a aversión dos neoliberais españois ao deseño dun modelo produtivo desde a esfera política, pois só confían nas decisións dos inversores privados. Nun artigo anterior hai dous meses critiquei a falsidade desta postura e ao mesmo me remito.

18. Pero, para vulgata, axitación e manipulación lánzanse mantras que debiliten a resistencia das xentes. Na súa elaboración participan varios think tanks como Fedea, financiado polo Banco de Santander e Repsol, e un de cuxas mensaxes máis recorrentes, á par que falso de toda falsidade, é que a presión fiscal española e concretamente o imposto de sociedades son máis elevados que na UE.

Mantra 1. A plena liberdade dos mercados financeiros aporta plena eficiencia á asignación de recursos produtivos.

Mantra 2. O déficit fiscal non pode superar o 3% (fonte: Tratados europeos dixit) e a débeda o 90% do PIB (fonte: Harvard University).

Mantra 3. Hai que protexer os beneficios do capital, sociedades anónimas e grandes rendas e fortunas para que invistan e creen postos de traballo. Ergo, a baixada de impostos favorece a actividade económica e permitirá aumentar os ingresos fiscais do Estado.

Mantra 4. Baixar os salarios crea emprego. Michel Husson nas declaracións a Público o pasado 27 de agosto, é contundente: “A idea de baixar os salarios para crear emprego nunca funcionou e é unha estafa”.

19. Volvamos á realidade, o recente informe da OCDE tras a aplicación das receitas da Troika sinala que España é un dos países desa organización onde máis caeu a renda dispoñible das familias, concretamente un 5% entre 2007 e 2011 –o que fai supoñer que en 2013 o dato será peor– e no que a desigualdade creceu un 6%, sendo a media desa organización un 1,2%. Esa é a esperanza que nos ofrece a relixión capitalista.

20/12/2013

Referencias

Governeur, J., La economía capitalista, Maia ediciones, Madrid, 2011

Hirschmann, A.O., Retóricas de la Intransigencia, Fondo de Cultura Económica, 1991

Martín Carretero, J.M., “Desmontando la política de la intransigencia” en Fabra Ultray, J. (coord.), No es economía, es ideologia. Deusto Centro de Libros PAPF, S.L.U., Barcelona, 2012

Navarro, Vicenç, 2013. “La religión neoliberal” na sección “Dominio Público”, Público, 12-11-2013

Ortega y Gasset, José (1935). “No ser hombre de partido. Partidismo e ideología” en Ideas y creencias. Editorial Austral, Madrid, 1964

Pereña, Francisco. “La religión capitalista y el infierno” en Atopos, revista de saúde mental, nº 15, 2014 (en prensa)

Tags: economía, neoliberalismo