Son aqueles bens que forman parte do medio natural ou humano no que nos desenvolvemos e que “normalmente” son de libre acceso a todas as persoas. O seu goce e aproveitamento por unha persoa non impide que tamén o sexa polas outras.
Exemplos de bens públicos:
-de orixe natural: a auga, o aire, o mar e os ríos cos seus litorais, ou mesmo o espazo radioeléctrico.
-de orixe humana: a vía pública, certo tipo de vías de comunicación, o patrimonio cultural,…
Por que se privatizan e atacan estes bens públicos?
Historicamente os bens públicos son aqueles que: ou ben as sociedades consideraron imprescindibles e beneficiosos para todxs (como a auga); ou ben eran tecnicamente imposible privatizalos (ata fai pouco, por exemplo, non había a posibilidade de poñer “valados ao mar”).
Pero, dado o “gran mercado” que son, nunca faltou quen estivese interesado en privatizar, mercantilizar e lucrarse con estes bens. Xa dende a época dos romanos está estipulado legalmente cales son concretamente os “bens públicos” e como deben ser tratados e defendidos por todos. Porén o avance do sistema capitalista e a técnica están a atacar o número e calidade dos “bens públicos” dos que podemos gozar.
Elinor Ostrom, Premio Nobel de Economía 2009, autora do estudo “Gobernando os bens comunais”
Un dos pretextos empregados hoxe en día para xustificar a privatización e mercantilización destes bens é que o libre acceso é a causa do ateigamento e sobreexplotación dos mesmos. Por exemplo o proceso de privatización da auga estase a xustificar a través do argumento de que “se todo o mundo ten acceso libre chegará un momento no que a auga vai esgotarse. Polo tanto, para controlar o gasto, a xente ten que pagar polo consumo da auga”. Este é un argumento tendencioso, ao servizo do capitalismo. Tal e como demostraron varios estudos (como “Gobernando os bens comunais” da premio nobel de economía Elinor Ostrom) o ideal para xestionar un ben público é que sexan xs propixs usuarixs xs que institúan un sistema de goberno do mesmo: eles/as son os que mellor coñecen o ben e quen máis interesadxs están na súa conservación. Un exemplo deste tipo de xestión é o que, dende fai máis de mil anos, ten a comunidade de regantes da horta de Valencia, un sistema que conta con ordenanzas para fixar o acceso á auga en cada situación e un tribunal, composto polos propios agricultores, que sanciona a aqueles, que por interese ou neglixencia, menoscaban o ben común: este sistema tan só recorre excepcionalmente ao diñeiro para o seu funcionamento.
Procesos de privatización e destrución dos bens públicos actuais:
• Vía pública.
As rúas e prazas das vilas e cidades sempre foron espazo de tránsito, encontro e lecer da cidadanía. Incluso serven de lugar de traballo e negocio para certos sectores da poboación (por exemplo os comerciantes ambulantes que acoden ás feiras).
Actualmente esta diversidade e liberdade de acceso e aproveitamento do espazo público está sendo obxecto dun ataque dende as administracións públicas para o beneficio duns poucos. Así, por exemplo, o Concello de Santiago de Compostela aprobou en 2012 unha “Ordenanza municipal de actividades, instalacións e ocupación da Vía Pública” que equipara as mesas informativas (con fins cívicos e culturais) ás ocupacións mercantís. Esta esixe altas taxas e fianzas aos organizadores das mesmas para a concesión de licencias e faino ademais dun xeito “precario” (a administración municipal pode retirar a licencia en calquera momento dun xeito arbitrario). O resultado deste tipo de ordenanzas é que só as grandes empresas e organizacións con recursos económicos e influencia “política” suficiente poden ocupar este ben público.
• Dominio público marítimo-terrestre.
O mar e as augas interiores, así como as súas ribeiras, son un ben público ao que pode acceder libremente toda a cidadanía, incluso para extraer dela certos recursos (por exemplo os pescadores/as, sexan profesionais ou afeccionados/as). Así, a Constitución do estado español (art. 132) di que estes bens non se poden privatizar, pero a voracidade de industriais e promotores inmobiliarios (e tamén de pequenos propietarios/as) leva xeracións “mordendo” a riqueza, cantidade e calidade das nosas augas e costas.
Sen ir máis lonxe, na nosa ría atopámonos con innumerables recheos e concesións “incondicionais” a empresas (algunhas delas nin sequera relacionadas co mar), que coa protección e promoción das institucións do estado destrúen e privatizan zonas da costa; nalgúns casos incluso sen actividade económica ningunha, como son os casos dos 20.000 m2 ocupados por AUCOSA en Punta Chapelisa.
Punta Chapelisa, na Ría de Vigo.
Outro caso de privatización e destrución deste ben público é a especulación inmobiliaria. Empresas e institucións públicas realizan lucrosísimos proxectos urbanísticos sobre parcelas afectadas polo dominio público da costa de xeito ilegal para, despois de feitos, presentalos ante a opinión pública como inamovibles. Un destes casos que, afortunadamente se puido deter a tempo grazas á presión popular, foi o proxecto do Concello de Cangas, Marina Atlántica e Caixanova no antigo complexo de Massó.
O actual goberno acaba de aprobar unha reforma da Lei de Costas que indultaría milleiros de vivendas e portos deportivos ilegais; alongaría aínda máis as concesións; reduciría as zonas de servidume; e incluso permitiría a privatización de terreos ata agora pertencentes ao dominio público marítimo-terrestre.
• A paisaxe.
A paisaxe é un ben público mixto (de orixe natural e humana). Podemos definila como o conxunto de elementos culturais, naturais e sociais que coexisten conformando un espazo. A paisaxe é un elemento de identidade das comunidades na que se reflicte os seus modos de vida e historia amais de servir como obxecto espallamento e inspiración. Legalmente, tan só ás veces a paisaxe é recoñecida como un ben público (cando é considerada patrimonio cultural e/ou natural).
Club Financeiro de Vigo.
A transformación da paisaxe é unha constante e forma parte da súa propia dinámica, pero nos últimos anos o tamaño e cantidade de transformacións da paisaxe comezan a ter a calidade de agresións. Así na nosa cidade certas edificacións están a tapar miradoiros tradicionais, como foi o caso das Torres do Club Financeiro dende Vía Norte.
En Galicia a expansión dos parques eólicos e a minería son unha ameaza constante. Na nosa contorna os parques eólicos do Galiñeiro e de Pedras Negras, amais de destruír a natureza e importantes elementos do noso patrimonio cultural, tamén estaría a afectar a un dos poucos elementos da paisaxe que leve inmutable dende sempre: o perfil dos montes da Ría.
Xa no conxunto de Galicia, novas explotacións mineiras a ceo aberto, como a de Corcoesto en Bergantiños, ademais de esgazar solo fértil e ameazar a calidade da auga, transformarán para sempre grandes extensión de paisaxe de zonas do interior de Galicia con grandes posibilidades de goce para locais e visitantes.
