O acordo con Singapur abre outra fronte contra o CETA e o TTIP
Adoración Guamán
A Avogada Xeral da Xustiza Europea advirte das limitadas competencias da Comisión e cuestiona a aplicación provisional dos acordos antes da súa ratificación en cada Estado membro.
Patente de Corso. A Boca do Logo
Ao longo dos dous últimos anos, a política comercial da Unión Europea pasou de ser un terreo descoñecido para as maiorías sociais a converterse nun espazo de debate e de batalla político-social entre os defensores do libre comercio e os que critican os seus efectos nocivos sobre os dereitos das persoas e o ambiente. Nesta confrontación, que se reproduciu tanto nas rúas como nas institucións, non só se popularizaron siglas como TTIP, CETA, TISA ou TPP, senón que determinados aspectos xurídicos, antes manexados case en exclusiva polos especialistas en dereito da UE, comezaron a ser coñecidos e debatidos nos medios, rompendo a barreira técnica que xera (de maneira evidentemente favorable ás elites) o complexo armazón xurídico que recobre as estruturas da UE.
Esta modulación da distancia entre dereito e xente, tan antiga como o propio oficio do xurista, demóstrase coa atención que suscita cada un dos pronunciamentos, informes ou debates que se publican respecto dos tratados comerciais. De feito, este é un dos grandes triunfos das campañas cidadás contra estes acordos, a vitoria xa non radica só na posibilidade de paralizar os mesmos, sinxelamente por colocar estes tratados na axenda dos medios podemos afirmar que xa gañaron unha enorme batalla.
A última proba de que a vitoria está no propio camiño é o interese que espertou a Opinión da Avogada Xeral Eleanor Sharpston, publicada o 21 de decembro. Probablemente dito así non provoque ningunha curiosidade, con todo, se se explica que esta opinión dilucida o procedemento que hai que seguir para aprobar o Acordo comercial entre a UE e Singapura e que a mesma pode ter un efecto directo sobre a sorte do CETA (Acordo UE-Canadá) e de rebote sobre o TTIP (Acordo UE-EEUU, Trump mediante), a cousa xa cambia.
Como viñemos relatando en artigos anteriores, nos últimos meses abriuse un intenso debate xurídico/político respecto de tres cuestiones relacionadas con estes acordos: o procedemento de aprobación do CETA (e do TTIP); a posibilidade de que estes acordos aplíquense provisionalmente, é dicir, antes de completar o proceso de ratificación, e a súa compatibilidade co ordenamento xurídico da UE. Noutras palabras, o problema que se expuña tiña, ou ten, tres vertentes: o quen, o como e o que. A Opinión da Avogada Xeral enfócase unicamente nas dúas primeiras cuestións e a mesma inclúese nun procedemento que terá como fin a emisión dun Ditame sobre o tema polo Tribunal de Xustiza da Unión Europea, que poderá seguir ou non o parecer da Avogada.
Antes de entrar no contido da Opinión é importante explicar o marco xurídico onde se move a mesma e precisar exactamente por que nos interesa agora a Tratado UE-Singapura. Empecemos polo final.
Ou CETA, ou TTIP ou ou TISA son macroacordos, bilaterais ou rexionais, que están a acaparar a atención mediática e político-social polas súas evidentes repercusións nos dereitos dá cidadanía europea. Con todo, estes macrotratados son só a punta dun enorme iceberg composto por unha rede cada vez máis extensa e complexa de acordos comerciais e tratados bilaterais de investimento ou de asociación económica, en vigor ou en vías de negociación.
Trátase dun conxunto de tratados que levan décadas tecéndose en dirección Norte-Sur Global e que agora comezaron a revisarse e expandirse, non só como instrumentos de regulación comercial, senón como elementos xa imprescindibles da política exterior da Unión Europea de corte neoimperialista, no ronsel marcado por EEUU. Un destes tratados, que en realidade é un irmán case xemelgo do CETA, é o que a UE está a negociar con Singapura. O contido do mesmo pechouse en xullo de 2014 e xa desde aquel momento estaba claro que, como pasou co CETA, non había acordo entre os Estados membros, representados no Consello, e a Comisión Europea respecto de quen e de como se debía aprobar o texto.
“Os Estados consideran os acordos deben ratificarse no nivel estatal; a Comisión sostén que compete unicamente á UE e que bastaría coa aprobación do Consello e a Eurocámara”
A contradición é clara: os Estados membros consideran que estes acordos deben ratificarse no nivel estatal, mediante cada un dos procedementos pertinentes en cada país. En cambio, a Comisión veu afirmando que a conclusión dos mesmos compete unicamente á UE, é dicir, que poden adoptarse co voto favorable do Consello e do Parlamento Europeo. Trátase dunha postura que a Comisión mantivo ata o pasado mes de xullo respecto do CETA e que en realidade só variou parcialmente. De feito, aínda que o acordo con Canadá está a tramitarse como mixto (é dicir, vai votarse nos Estados membros), a Comisión mantívose nos seus trece ao sinalar que, en realidade, “xuridicamente” o acordo só contén competencias propias da UE. Ademais, cando a Comisión decidiu propoñer a firma do CETA como tratado mixto, incluíu un engadido segundo a cal esta decisión quedaba ao chou do que puidese dicir o Tribunal no caso do acordo con Singapura.
Ao contrario do ocorrido co CETA, no caso de Singapura e con moita menos presión mediática, a Comisión non deu o seu brazo a torcer. Así, fronte á vontade dos Estados de defender as súas competencias, decidiu lanzar un órdago e pedirlle ao Tribunal de Xustiza (máximo intérprete do dereito da UE) que mediase na cuestión e dixese quen e como debe asinar e ratificar o acordo. En palabras máis técnicas, a Comisión elevou a petición dun Ditame (o 2/2015) expóndolle ao Tribunal as seguintes preguntas: Ten a Unión as competencias necesarias para asinar e celebrar por si soa o Acordo de Libre Comercio con Singapura? Máis concretamente: Que disposicións do Acordo entran dentro da competencia exclusiva da Unión?. Que disposicións do Acordo entran dentro da competencia compartida da Unión?. Existe algunha disposición do Acordo que sexa competencia exclusiva dos Estados membros? O procedemento polo cal o Tribunal vai resolver estas preguntas e emitir o seu Ditame inclúe a participación dos Avogados Xerais, é dicir, a emisión dunha opinión en profundidade sobre o caso que achegue tanto datos como un razoamento xurídico sobre o cal, ou tendo en conta o cal, o Tribunal acaba dirimindo a cuestión exposta.
Como é evidente, en ningún caso preguntóuselle ao Tribunal sobre o que, é dicir, sobre o contido do Acordo e a compatibilidade do mesmo coa normativa da UE. É importante sinalar isto porque, como recoñece a propia Avogada Xeral, o Tribunal non vai dicir (ou non debe dicir) unha palabra relativa a se os tribunais de arbitraxe ou outra parte controvertida do Acordo con Singapura e por tanto do seu irmán xemelgo, o CETA, é contraria ou non ao dereito da Unión. Isto é unha cuestión distinta que requirirá dun procedemento diferente e específico. Por tanto, se se quere que o Tribunal de Xustiza pronúnciese sobre esta compatibilidade ténselle que preguntar directamente, algo que os socialistas (en particular os eurodeputados españois do PSOE) rexeitaron, no seu defensa férrea do libre comercio.
Con todo, aínda a pesar de que o Tribunal non vaia a entrar neste tema, o Ditame final, e a opinión emitida o pasado día 21, ten unha importancia fundamental porque pode marcar tanto o procedemento de aprobación definitivo como a división de competencias concretas a UE e os Estados. Esta cuestión (saber quen debe decidir sobre cada materia que se inclúe nos acordos de comercio e investimento) é fundamental para determinar que partes dos mesmos poden ser aplicadas “transitoriamente”, é dicir, antes de que os acordos sexan ratificados no ámbito estatal e cales non. Noutras palabras, o que sexa competencia estatal non pode ser aplicado ata que se pronuncien os Estados membros e isto permite recuperar o sentido democrático do procedemento de ratificación no ámbito estatal. Así, o Ditame sobre Singapura pode acabar sendo a vía para delimitar a temida e criticada “aplicación provisoria”. Por todo o anterior, merece a pena entrar no fondo do contido da Opinión da Avogada Xeral, que se lanzou á análise dunha das cuestións máis complexas e espiñentas do Dereito da UE: a distribución das competencias.
“A Avogada evidencia algo “esquecido” en Europa: a Comisión lánzase a regular espazos reservados á competencia estatal”.
Para entender o que di a Avogada debe partirse dun principio fundamental: a Unión só ten os poderes que lle confiren os Estados que a conforman e só pode adoptar medidas vinculadas ás materias sobre as cales os Estados lle teñan cedido a competencia. Este principio básico foi “esquecido” nos últimos anos con especial asiduidade pola Comisión que parece lanzada a invadir múltiples espazos reservados á competencia estatal (onde as decisións tómanse polos parlamentos ou gobernos nacionais, moito máis próximos á cidadanía, polo menos “teoricamente”, que as institucións de Bruxelas). A través de diversos mecanismos, a Comisión usurpa competencias que non lle foron cedidas e os niveis de decisión afástanse paulatinamente dos espazos de control existentes nos nosos sistemas de democracia representativa. Unha das vías utilizadas para conseguir esta corrosión dos poderes estatais foi o mecanismo do “semestre europeo” mediante o cal a UE “recomenda” aos Estados as reformas estruturais que deben realizar, sen ningún respecto pola distribución de competencias. Por exemplo, no marco de este “semestre europeo” recomendóuselle a España (e a Grecia, Portugal, Italia, Chipre) a adopción de reformas laborais para facilitar o despedimento e modificar a estrutura da negociación colectiva, aínda que ningunha das dúas materias pode ser regulada directamente pola UE. E, naturalmente, todos os Estados afectados procederon a aplicar estas “recomendacións obrigatorias” A outra vía de corrosión das competencias estatais é a utilización expansiva da política de comercio exterior, mediante a firma dos macrotratados “atrapaotodo” ou “Tratados de Nova Xeración” (TTIP, CETA, TISA, UE-Singapura…).
A Avogada comeza a súa opinión sinalando que a UE ten a competencia para defender os seus intereses comerciais no ámbito internacional. Con todo, o exercicio desta competencia exclusiva non pode alterar o resto das previsións do Dereito da UE respecto das competencias estatais. Noutras palabras, a Comisión non poden pretender que todo o que se inclúa nun tratado, por moito que este chámese “comercial”, pasa a ser directamente competencia exclusiva da UE. Máis aínda, aínda que o dereito da UE permita que dentro da política comercial inclúase o comercio de bens e servizos culturais, sociais, educativos ou sanitarios, isto non implica, en absoluto, que a UE adquira unha competencia directa sobre estas materias, nas que unicamente pode colaborar cos Estados. Todo o contrario, cada país membro debe manter, por exemplo, a súa responsabilidade respecto da xestión ou organización dos seus sistemas sanitarios. Outra das cuestións sobre as que se pronuncia a Avogada, de maneira coincidente co que vimos sostendo diversas xuristas críticas con estes acordos, é o tema do recoñecemento mutuo de cualificacións profesionais, sinalando que non pode entenderse esta materia dentro da política comercial común porque isto significaría outorgarlle á UE o poder para realizar unha harmonización que non está prevista nos seus tratados.
Sen espazo para entrar en cuestións máis técnicas, a opinión da Avogada pode describirse como un verdadeiro exercicio de ourivaría xurídica, mediante o cal vai debullando as competencias e analizando o acordo materia por materia, en 570 apartados e 144 páxinas. Como conclusión á súa análise a Avogada emite a afirmación tanto tempo esperada: o acordo con Singapura é un Tratado Mixto, que debe adoptarse pola acción conxunta da UE e os seus Estados. Para xustificar esta decisión a Avogada redacta unha dobre listaxe. Entre as competencias exclusivas da UE sinálanse as seguintes: comercio de mercadorías, comercio e investimentos na xeración de enerxías renovables, contratación pública excluíndo o relativo a transportes, investimento estranxeiro directo, aspectos comerciais dos dereitos de propiedade intelectual, competencia, comercio e desenvolvemento sustentable sempre que as cuestións se relacións con instrumentos de política comercial, conservación dos recursos mariños, comercio en transporte ferroviario e por estrada. É, en cambio, competencia estatal todo o relativo a comercio en transporte aéreo, marítimo ou navegación por augas interiores, as cuestións de investimento que non sexan relativas ao investimento estranxeiro directo, as cuestións relativas á contratación pública que estean vinculadas ao transporte, os aspectos non comerciais dos dereitos de propiedade intelectual, as previsións que establezan estándares sociais e ambientais, as previsións sobre explotación de terras, as previsións sobre resolución de controversias en materia laboral ou ambiental e as previsións xerais sobre transparencia, resolución de controversias, mediación e cuestións institucionais que se refiran a materias nas que a UE teña unha competencia compartida cos Estados Membros.
Ademais, a Avogada sinala que a UE non pode comprometerse a obrigar aos seus Estados membros a denunciar os Tratados Bilaterais de Investimento previos que os mesmos puidesen ter con Singapura, isto compete exclusivamente aos Estados membros.
E todo isto que quere dicir?
En primeiro lugar, debemos ser prudentes á hora de derivar consecuencias desta Opinión porque non é en ningún caso o Ditame final, e porque, no mesmo, o Tribunal pode apartarse do sentido da Opinión. En segundo lugar, da Opinión derívase que estes macrotratados son mixtos, que deben ser ratificados no ámbito estatal e que conteñen numerosas materias que son competencia dos Estados. Así, unha boa parte das disposicións destes tratados non poderían, de confirmarse esta Opinión, ser aplicadas “provisoriamente”, senón que a súa entrada en vigor deberá esperar á aprobación definitiva no ámbito de cada un dos Estados. En último lugar, e máis importante, este texto corrobora o que numerosos xuristas viñeron sinalando desde hai meses: a Comisión non pode pretender que todo o que ela mesma cualifique como política de comercio e investimento debe ser automaticamente considerado como competencia da UE, apartando así aos Estados membros do que son os seus lexítimos ámbitos de actuación. Esta forma de absorber competencias non só é profundamente antidemocrática, senón que tamén, e agora estamos un máis seguras disto, xuridicamente incorrecta.
Fonte: CTXT
