Río 2016 (I): Os Xogos Olímpicos eclipsan o drama da violencia na periferia
José Bautista
- A “limpeza” nas partes máis turísticas dos Xogos aumentou os problemas de seguridade nos barrios marxinais que se quedaron case sen axentes de seguridade.
A “limpeza” de zonas turísticas de Río de Janeiro durante as Olimpíadas despraza a violencia cara á periferia. Foto: Antonello Veneri
RÍO DE JANEIRO // Este xoves o facho olímpico chega a Río de Janeiro protexida por un forte dispositivo policial para dar inicio aos primeiros Xogos Olímpicos que se celebran en América Latina. A poucos quilómetros das cámaras de televisión e o espectáculo deportivo, outro facho percorre varias localidades da Baixada Fluminense, o cinto periférico da cidade marabillosa. Bautizárona como “facho da vergoña”, é de cor negra e está salpicada de manchas vermellas que simbolizan o sangue das vítimas da crecente violencia que sacode as aforas de Río de Janeiro. O seu escolta está formada por máis de 10.000 cidadáns do montón, segundo estimacións da prensa local, que claman contra o abandono das institucións para facer fronte á inseguridade dunha rexión que non aparece nas postais turísticas.
A Baixada Fluminense nunca foi un paraíso de paz e abundancia, pero os seus humildes moradores coinciden en que as Olimpíadas están a agravar a traxedia que se remonta a antes do Mundial de Fútbol de 2014, cando o goberno rexional de Río de Janeiro decidiu impoñerse manu militari nas favelas que salpican a zona sur de Río, corazón turístico da capital.
A instalación de Unidades de Policía Pacificadora (UPPs), o nome oficial para os corpos de seguridade instalados en favelas contra o narcotráfico, non só disparou o número de homicidios nas barriadas pobres e superpoboadas que lindan coa exuberancia e o luxo de Copacabana, Ipanema e Leblón, senón que desprazou aos grupos de narcotraficantes cara a periferia. Isto espertou unha guerra sen tregua nun territorio ata entón monopolizado polas milicias armadas e ilegais que operan coa conivencia e complicidade duns corpos de policía de gatillo fácil e salario paupérrimo.
Sangue en cifras
“Agora coas Olimpíadas, do mesmo xeito que pasou co Mundial de Fútbol, vemos que reforzan as zonas turísticas e cae o número de efectivos na Baixada Fluminense”, opina Douglas Almeida, un dos coordinadores do Fórum Grita Baixada. Tan só entre xaneiro e xuño deste ano esa rexión periférica rexistrou 856 homicidios violentos, segundo datos oficiais do Instituto de Seguridade Pública (ISP), un 9% máis que no mesmo período do ano pasado. O número de vehículos roubados disparouse nun 22% e os asaltos a man armada un 33%. Á escaseza de efectivos, desde outubro de 2015 súmase a falta de fondos públicos para pagar as horas extra con que as autoridades facían fronte á escaseza de policías.
Estudos independentes e organizacións internacionais denuncian que desde 2008 a presenza de axentes con armamento de guerra nas favelas non só dispersa o crime cara á periferia, senón que agrava a violencia nestas barriadas.
“Constatamos un gran aumento da violencia policial nos anos dos grandes eventos”, explica Renata Neder, experta en seguridade de Amnistía Internacional. O pesadelo volve repetirse tanto na periferia como nos barrios de postal de Río de Janeiro dous anos despois do campionato futbolístico. En abril, Amnistía Internacional denunciou que en 2015 os homicidios a mans da policía disparáronse un 54% respecto de 2013 debido ao novo labor de limpeza e man dura nas zonas nobres de Río, deixando un saldo de 645 asasinatos a mans dos corpos de seguridade do Estado. O mes pasado, Human Rights Watch publicou o testimonio anónimo de 30 axentes de policía que admitían como práctica habitual o secuestro de narcotraficantes a cambio de rescates e os acordos con grupos criminais para previlos antes de realizar incursións nas favelas.
Impunidade, abandono, pobreza e exclusión
“Hai consenso en que o motivo [da violencia e criminalidade] ten nome e apelidos: as UPPs que, presentes en decenas de favelas da cidade de Río de Janeiro, provocarían a migración de criminais da capital para a Baixada”, reza un comunicado divulgado polo Concello de Nova Iguaçú, outra das localidades que integran esta rexión periférica.
Un de cada dez habitantes da Baixada Fluminense vive con menos de 39 euros ao mes, segundo o Instituto Brasileiro de Estatística e Xeografía (IBGE), mentres que un de cada cinco nenos en idade escolar non vai ao colexio. Os tres grandes comandos de traficantes que operan en Río de Janeiro atopan neste contexto de miseria e abandono institucional o terreo ideal para captar adeptos e impoñer a súa lei. Non hai cifras oficiais sobre o número de veciños da Baixada que deixan atrás os seus fogares de toda a vida para mudarse a zonas menos perigosas.
A turística zona sur de Río conta cun axente por cada 55 habitantes, mentres que en São João de Meriti, un dos 13 municipios que compoñen a Baixada Fluminense, hai un total de 50 policías militares para 467.000 habitantes. O alcalde desta localidade, Sandro Matogueiras, explica que os servizos de limpeza deben ir escoltados por batallóns dos corpos de operacións especiais (os BOPE, inspiradores da saga Tropa de Elite), porque os traficantes impiden a colecta de lixos.
O 16 de agosto, unha semana antes de clausúraa dos Xogos Olímpicos, arrinca a campaña electoral para as municipais de outubro. No que vai de ano once políticos da Baixada Fluminense morreron asasinados, o que levou á Xunta Electoral de Río a pedir que os militares non abandonen Río tralas Olimpiadas e sexan despregados na periferia durante os comicios locais para “evitar o que pasou nas últimas eleccións, cando a milicia impediu facer campaña nas comunidades baixo o seu control e ameazou á poboación para que votase aos seus candidatos”, declara Sidney Madruga, presidente da Xunta Electoral de Río de Janeiro.
Máis de 67.000 militares e policías equipados con armamento pesado, incluíndo tanquetas, patrullan a zona sur de Río durante estes Xogos Olímpicos. De todo o continxente, só 400 axentes foron enviados ao municipio fluminense de Duque de Caxias para protexer unha refinería estratéxica. Michel Temer, presidente interino de Brasil tras a destitución da presidenta electa Dilma Rousseff, non dubidou en enviar á Alcaldía de Río de Janeiro 850 millóns de dólares adicionais para gastos de seguridade, cifra equivalente á metade do gasto anual en sanidade de todo o Estado de Río de Janeiro.
En decembro de 2015 o sistema de saúde carioca colapsou pola falta de materiais esenciais como gasas, e desde entón policías e profesores reciben o seu salario a prazos. As autoridades brasileiras exhiben a mesma présa e interese por atallar estes problemas que os que mostran para paliar a guerra non declarada nos arredores de Río de Janeiro.
Fonte:http://www.lamarea.com
